Pakauna:
Adda idi naituyang a pasalip a kastoy: Ti tema para ti salaysay iti Iloko ket “Ti Pagsasaom, Ti Pagsasao a Filipino, Ti Pagsasao Ti Lubong, Napateg!” (Wika Mo, Wikang Filipino, Wika ng Mundo, Mahalaga!), wenno ania man a tema maipanggep iti panagduduma dagiti pagsasao ken kultura iti Filipinas.
Daksanggasat kunami ta saanmi a naikamat ti pakisalipmi gapu iti dimi naliklikan a rason.
Siak ken ti igpilko a saluyot Kailukoan
Tema: Ti Pagsasaom, Ti Pagsasao a Filipino, Ti Pagsasao Ti Lubong, Napateg!
Uray no ibagada nga udongak a naggapu iti awaymi iti Tapao, Sinait, Ilocos Sur, a sagpaminsan nga awagak iti Sta. Romana kadagiti sursuratek a daniw wenno piksion a sarita; uray ibagada a mintalonak a sakasaka ken agsidsida ti saluyot ken kinaratay a tinuno ken sinarukang a kilebban, diak man la maitured nga ilibak a maysaak a napeklan nga Ilokano.Namulagatak ti kina-Ilokanok. Nayanakak iti kalapaw iti bangkag a paglemlemmengan dagiti nagannak kaniak iti tartaraudi ti maikadua a gubat ti sangalubongan [WWII]. Dimmakkelak iti arubayan ti dadapilan ken anawang a paglutuan ti basi wenno tagapulot. Talon ken bangkag la ti nakasursuroak nga agbiag.
Idi nalpasko ti elementaria a nakasursuruak nga agbasa iti “Pepe and Pilar”, saanak a dagus a nakastrek iti sekundaria gapu iti rigat ti biag idi tartaraudi ti 50’s.. ken isu metten ti pannakaulilak iti ina. Agarup walo a tawen, naud-odak ti amak, a nagpaay a kas ina-amak, a sumrekak met la iti sekundaria.
Idi katengngaan ti 1966 kalpasan a nalpasko ti haiskul, nagtawatawak iti siudad ti Manila tapno makigasanggasat. . Timmulungtulongak a nagkatam, nagliha, nagbarnis kadagiti maaramid a tugaw, lamisaan, kabinet, aparador iti maysa a paktoria ti furniture iti Pasay. Nupay awan ti sueldok ngem naimbag la a pangikarok iti libre a panagyanko iti bodega. Nakasarakak ti padak nga Ilokano, inyam-ammonak iti maysa a porman nga agtrabaho iti Chinese Cemetery iti Tabunting. Nagtrabahoak iti sementario dagiti sanglay. Naipayrollak iti nagan a Genaro Guzman a nakabakasion idiay probinsiada a Cagayan. Agaramidkami iti panteon ken tanem. Tinapa ken ginasa nga itlog a nabatiran ti tarong ti inaldaw a balonko iti trabahok. Diak inggingina ti rigat iti pannangged uray tallo a pesos la ti sueldo ti maysa nga aldaw.
Naglabas ti aldaw ken tawen, naukagan ti papelesmi nga agabrod.
Naigasatak ti immay iti Hawaii idi1971. Kadagiti pagaplikarak iti trabaho idi nabiitak pay a simmangpet iti Hawaii, ibagak latta nga Ilokanoak.
Plantasion ti kaunasan ti immuna a trabahok . Diak inlimed iti aplikasionko a nalpasko iti kolehio. Agikay-o iti daga. Agmula ti unas. Nagbodegero. Adu a kita ti trabaho a naggalawitak. Ket napagasatanak pay a nagopisial iti Union dagiti mangmangged. Kaaduan ti Ilokano ditoy. Adu ti sakada, ken annak dagiti sakada.
Gapu iti kina-Ilokanok, ammok ti agsao iti tallo a pagsasao: Ilokano, Tagalog ken English, innaladak ti management nga agtrabaho iti Employee Relations wenno Personnel [Human Resources no dadduma ti awag].
Naigamerak iti komunidad dagiti Filipino. Naisursurotak kadagiti kombension ken iti sumagmamano a warnakan iti Hawaii. Kaaduan a panagiwarnakan ti maited nga akem kaniak.
Nagpaayak nga Ilokano Editor kadagiti sumagmamano a warnakan ditoy.
Iti man sangbassit a programak iti radio, Ilokano ti panagsaritak.
Idi agkasapulanda iti translator iti City & County Charter, binirokdak a nagipatarus. Uray met dagiti paset ti Hawaii Revised Statute, adda met dagiti paipatarusda kaniak. Dagiti brochure ti banko, ti Civil Right Commission, Commission on Aging ken dadduma a sanga ti gobierno, ti Bus Company, agipatarusak met kadagiti brochureda.
No adda agaplikar iti benepisioda kadagiti unemployment iti State of Hawaii, kas maysa nga empleado ti Department of Labor and Industrial Relations iti estado ti Hawaii, ayabandak nga agipatarus.
No agsaritaak iti simbaan maipapan iti Stewardship Workshops ken Seminar, iballaetko latta ti kinasaluyotko aglalo a no madlawko a kaaduan nga audienceko ket Ilokano met.
Gapu iti kina-Ilokanok, ken maysa nga Asiano, kadagiti komperensia iti Asian American Ministry & Church Planting and Development, nakadkadanonak iti Virginia, Texas, California, Seattle, Washington, ken Washington DC.
Dagiti rehion, probinsia a naggapuan ni Ilokano: Abra, Benguet , Cagayan, Ilocos Norte , Ilocos Sur, Isabela, La Union, Mountain Province, Nueva Vizcaya, Pangasinan, pasetna Tarlac.
Ti igpilko a saluyot, wenno Ilokano a pagsasao, kas medium para kadagiti adu a kailokanuan, impadasko nga intukit kadagiti seminar ken workshop dagiti gunglo dagiti mannurat iti Hawaii babaen iti panagsaritak iti maipapan iti Literatura, Pagsasao ken iti pannakasalimetmet ti kultura ti Amianan kas iti Nakem Conference, Kammayyet iti Amianan ken Ilokano a Kultura a nagsaritaan met dagiti sabsabali a panelista iti bukodda a tay-ak ken pagsiriban.
Idi simrekak iti Local 368, wenno Laborers International Union of North America {LIUNA], matandaanak ti kinunana ni Mr. Benjamin Saguibo, Treasurer & Business Manager iti Local 368: “I based my decision to hire you because of your wealthy background in Ilokano dialect, as a writer and community organizer.”
Malaksid a maysaak nga Organizer iti local Union ken Business Agent, siak pay ti agsurat iti Ilokano seksion iti “The Laborers” ti agbinulan a pagiwarnak ti aganay nga innem a ribu a kameng. Kaaduanna ngamin ti Ilokano kadagiti kameng. Tulongak pay dagiti kameng iti pannakaipaawat dagiti benepisioda kas iti insurance, life ken health insurance. Maayabanak iti hearing no adda dagiti agipila iti panagawatda iti Workmens Compensation, ken dadduma pay.
Iti las-ud ti lima a tawenko a nagpaay a presidente ti Gumil Oahu [Agosto1996-Hulio 2001], saanko latta a sininaan ti Bannawag. Nupay adda dagiti aktibidadko iti simbaan ken komunidad, isibangko latta ti agsurat iti daniw, salaysay ken damag.
Ti Bannawag ti maysa kadagiti magasin a basbasaek [ken pagsursuratak] Ubingak pay ngamin idi rugiak ti agbasa. Malagipko nga addaak idi iti Grade I iti Sta. Cruz Elementary School, Sinait, Ilocos Sur. . Diak liwayan ti gumatang iti tunggal lawas.
Napateg daytoy pagsasaok nga Ilokano. Kadagiti ania man nga opisina kadagiti nadumaduma a sektor ti pribada a kompania ken industria, gobierno ken serbisio publiko, adda latta dagiti empleado nga Ilokano.
Ipategko ti pagsasaok nga Ilokano gapu ta daytoy laeng iti maysa kadagiti pakaidasigak iti sabali. Siak, ti kaputotak, daytoy ti tawidko. Daytoy ti kawesko, ti galadko, ti kannawidak, ti kinaasino ken kinataok. Daytoy ti kulturak.
Dayawko ti kina-Ilokanok. Siak ket siak latta tay naggapu iti kasaluyotan idiay Ilocos. Ditoy Hawaii, segun ti estatistika, aganay a 46,000 dagiti agsasao iti Ilokano a kas kaniak.
Dilak daytoy. Isu ti kangrunaan a mediumko a makipatang ken makikomunikasion iti padak nga Ilokano.
Uray dagiti saan nga Ilokano. Adalenda metten ti Ilokano idiay University of Hawaii, Manoa Campus.
Kadagiti korte, napateg met ti pagsasao nga Ilokano. Adda latta dagiti interpreter para kadagiti makasuan a ka-Ilokanuan a makasapul ti nalinlinteg a pannakailawlawag. Uray kadagiti kampania iti politika, aramatenda dagiti Ilokano nga agsurat ken agkampania.
Iti kaudian a sensus ti 2010, aganay a 1,385,498 ti populasion ti Hawaii. 18% [225,359] ti Filipino; 80-85 %[165,114] dagiti Ilokano ken a mabalin nga agsaoda met iti Ilokano. Iti kaudian a sensus a rimmuar iti nabiit, aganayen a 1,431.603—rank number 2 ti Filipino a linabsanna ti Hapon,
Burikko daytoy pagsasaok. Lenguahek daytoy. Balonko daytoy a naggapu idiay away. Tawidko daytoy kadagiti apong Baket ken Apong Lakay.
Kas kadakami nga agburburnay ken agbasbasi ken agar-aramid iti tagapulot, ti Ilokano a pagsasaomi ti nangmuli ti biagmi.(To be continued)